Architect Wim Quist, inmiddels 91 jaar, is gerenommeerd en heeft een grote hoeveelheid projecten ontworpen. Met name geometrische doosvormen, zichtbare constructies en regelmatig terugkerende diagonale lijnen zijn kenmerkend voor zijn werk. Niet voor niets heeft hij vele architectuurprijzen ontvangen, is hij Rijksbouwmeester geweest en Hoogleraar architectuur en stedenbouw. Eén van de werken uit zijn koker betreft een ensemble van gebouwen aan de voet van de Van Brienenoordbrug in Rotterdam (ontworpen in 1977), waar het voormalige Drinkwaterleidingbedrijf Rotterdam, nu: Evides Waterbedrijf, zetelt. 

Evides heeft de afgelopen 20 jaar al een aantal wijzigingen doorgevoerd in het ensemble, maar die zijn nooit dusdanig geweest dat dat tot een geschil met de architect heeft geleid. Een en ander is ook altijd onderhevig geweest aan het verstrekken van informatie en/of overleg. Nu is dat echter anders. 

Wat speelt er concreet? Via een Europese aanbestedingsprocedure is afgelopen jaren aan Architectenbureau V8 Architects de opdracht gegund om o.a. een nieuw hoofdkantoor voor Evides te realiseren op het terrein waar het ensemble staat, en juist dat plan stuit op groot verzet. Quist meent namelijk dat met de realisatie van het principeontwerp van V8 sprake zal zijn van inbreuk op zijn auteursrechten en persoonlijkheidsrechten. Een gang naar de kort geding rechter in Rotterdam wordt onvermijdelijk, als gesprekken geen oplossing blijken te bieden. Die deed uitspraak op 5 november 2021. 

Quist is niet alleen van mening dat het ensemble wordt ‘aangetast’ door de nieuwbouwplannen, maar dat geldt in het bijzonder voor het ‘dienstengebouw’ dat daar deel van uitmaakt. Het hoofdkantoor dat nieuw gebouwd zou moeten worden betreft weliswaar een geheel nieuw gebouw, dat naast het zogenaamde dienstengebouw zal worden geplaatst, maar beide gebouwen zullen wél verbonden worden met elkaar via een aquaduct en ook overigens zal er sprake zijn van een beperkt aantal wijzigingen aan het dienstengebouw zelf. Een en ander zal daarmee effect hebben op het uiterlijk van het dienstengebouw en dit ook aantasten, wat de architect onacceptabel vindt. Hij beroept zich dan ook op zijn persoonlijkheidsrechten.

Hij verzet zich op 2 gronden, namelijk (i) op de grond dat de wijzigingen neerkomen op een misvorming, verminking of andere aantasting van zijn werk, waardoor zijn reputatie wordt aangetast, en als dat het niet haalt, verzet hij zich (ii) op de grondslag dat hij zich kan verzetten tegen elke (andere) wijziging in zijn werk, welk verzet niet in strijd is met de redelijkheid. 

Kort gezegd – en dan loop ik vast op de conclusie vooruit – wint hij de zaak op deze laatste grond, die is vastgelegd in 25 lid 1 onder c van de Auteurswet. De kort geding rechter wijst allereerst het beroep van Quist op zijn rechten op het ensemble en de aantasting daarvan (als ensemble in zijn totaliteit) af. Daarnaast ziet ze niet in op welke wijze er sprake is of zal zijn van reputatieschade, omdat zij dat niet aannemelijk acht. Daarbij wordt in overweging genomen dat het hier niet gaat om ‘zeer bekend werk’ van de architect. En los daarvan, zo stelt de rechter, zal het publiek wijzigingen in/aan het gebouw na 40 jaar niet toedichten aan de architect, laat staan dat zijn reputatie daardoor schade oploopt. Vervolgens oordeelt de rechter echter dat met de beoogde bouw van het aquaduct wél sprake is van een niet toegestane wijziging van Quist’s werk, waartegen hij zich in redelijkheid kan verzetten. Daarbij wordt meegewogen dat hij pas heel laat op de hoogte is gesteld van de plannen, en niet betrokken is bij de aanbesteding, noch bij enig ander vooroverleg, terwijl het aangezicht van ‘zijn’ pand wel degelijk zal wijzigen. 

De rechter kent een ‘bouwverbod’ toe voor de duur van 6 maanden. Die periode dwingt Evides in overleg met zowel architect Quist als V8 om een alternatief te bedenken voor het aquaduct, in lijn met de architectuur van Quist van het dienstengebouw. Dus kort gezegd wordt en de bouw stilgelegd en wordt Evides gedwongen om opnieuw om de tafel te gaan. Daarnaast krijgt Quist ook een groot deel van zijn advocatenkosten vergoed. Hij vordert maar liefst EUR 64.000 incl. BTW en griffierechten, en krijgt daarvan EUR 25.000 toegewezen (excl. BTW en griffierecht) op basis van de IE-indicatietarieven. 

Het interessante is dat deze zaak niet alleen goed laat zien wat de auteurs- en persoonlijkheidsrechten van een architect waard kunnen zijn. Het laat ook zien dat Evides hier een kostbare fout lijkt te hebben gemaakt door het passeren van Quist in en bij de aanbestedingsprocedure, maar óók bij het informeren over de plannen. Uit een persbericht van Quist van 20 juli 2021 lijkt te volgen dat hij de afgelopen 40 jaar steeds op de hoogte werd gehouden van gewenste veranderingen, waarbij hij ook steeds betrokken zou zijn als adviseur bij onderhoud, renovatie of wijzigingen (wat niet vreemd is, want ik begrijp dat alle gebouwen van het ensemble door hem ontworpen zijn). Hier gebeurde dat zogezegd niet en escaleerde een en ander volledig, zo laat het kort geding vonnis zien. Juist door het achter zijn rug om jarenlang werken aan een uitbreiding lijkt hier als een rode lap te hebben gewerkt, getuige het persbericht. Dit nog los van het feit dat het hier ook wel daadwerkelijk om iets gaat, namelijk een geheel nieuw hoofdkantoor dat daadwerkelijk het aanzicht van het dienstengebouw wijzigt én daarmee verbonden wordt door een aquaduct.

Moraal van het verhaal: uiteraard verlangt de tand des tijds regelmatig dat gebouwen of complexen moeten worden aangepast, maar het lijkt naïef om daarbij te veronderstellen dat het passeren van de architect niet 'uitkomt' of met de mantel der liefde tegemoet wordt getreden. Zeker in geval van een gerenommeerd architect, met een omvangrijk oeuvre, die de afgelopen 40 jaar betrokken is geweest bij alle wijzigingen aan dat complex. Oftewel: bezint eer ge begint. En dat geldt zeker voor een tijdrovend en kostbaar aanbestedings- en bouwproces als dit. 

Voor vragen over architectuur, auteursrechten en persoonlijkheidsrechten: bel of mail met Charissa Koster (koster@dayonelegal.nl) of één van onze andere IE-specialisten