17 miljoen mensen, 17 miljoen meningen. Vooral op social media en websites die bestemd zijn om kritiek te uiten gaat men los. Ondernemers, individuele personen, het maakt niet uit. De dorpspomp heeft zich verplaatst naar de digitale snelweg en negatieve verhalen gaan rond met de snelheid van een racewagen. Lekker spuien en niemand wordt geschuwd. Ook bepaalde beroepsgroepen niet. In een zaak die afgelopen maand speelde, waren de artsen en zorgverleners aan de beurt.  

Om juist die beroepsgroep en haar handelwijze aan de kaak te stellen, is in 2007 de website zwartelijstartsen.nl in het leven geroepen door SIN-NL. Op de site staat een lijst met honderden namen van artsen en zorgverleners die medische misdrijven zouden hebben begaan. Naam, toenaam en vaak ook een foto zorgen ervoor dat het publiek precies weet wie de “daders” zijn. Een en ander staat op alfabet, dat zoekt wel zo gemakkelijk. De lijst vermeldt wie berispt of geschorst zijn en wie zijn wettelijke / professionele zorgplicht zou hebben geschonden. Aantijgingen als medische fouten, patiënten die (bijna) zouden zijn overleden, fraude, valsheid in geschrifte en het achterlaten van patiënten in nood; niets wordt geschuwd en het is duidelijk dat een plek op de lijst betekent dat het gaat om artsen en zorgverleners die weinig goeds brengen.

Maar. Er zijn wat nuances. Want de meeste personen op de lijst oefenen hun beroep nog gewoon uit. En het gaat niet om een officiële lijst, maar om een lijst die “privé” wordt bijgehouden. Daarbij gaat het om zeer zware aantijgingen die vaak geen steun vinden in de feiten, oftewel: die niet juist zijn. Of niet helemaal juist zijn. Of die niet gedragen worden door een daadwerkelijke veroordeling, schorsing of berisping. 

Tja, dan wordt het lastig om je werk uit te oefenen. Los van de schade die je lijdt als je op zo’n lijst staat en probeert je beroep naar beste kunnen voort te zetten. En de enorme impact die dit op je (privé en zakelijke) leven heeft. Stichting Stop Online Shaming (SOS) komt dan ook op voor de belangen van slachtoffers van online naming en shaming (onrechtmatige uitingen en privacy schendingen) en start een kort geding. 

Insteek van SOS is dat de publicaties onrechtmatig zijn, inbreuk maken op de privacyrechten van de betrokkenen en uitermate beschadigend zijn. De site moet dan ook uit de lucht, aldus SOS. SOS wenst zelfs de domeinnamen van de site overgedragen te krijgen en houdt ook de voorzitster van SIN-NL aansprakelijk nu haar ook persoonlijk een ernstig verwijt te maken valt. Verder stelt SOS dat Google verzocht moet worden om alle verwijzingen naar de zwarte lijst uit de zoekresultaten te verwijderen en wil men als stok achter de deur niet alleen een ferme dwangsom, maar daarnaast ook als sanctie “lijfsdwang” (gijzeling) van de voorzitster als zij niet meewerkt. Een uniek middel, maar het gaat dan ook om een zeer ernstige kwestie, aldus SOS. 

In zaken als deze wordt altijd de afweging gemaakt tussen het belang bij vrije meningsuiting en het belang bij bescherming van de persoonlijke levenssfeer en de eer en goede naam. Die afweging valt hier naar het oordeel van de kort geding rechter evident uit in het belang van de slachtoffers. Niet alleen omdat de term “zwarte lijst” al (meer dan) beschuldigend is, maar vooral ook omdat het de lijst aan feitelijke basis ontbreekt en deze geen officieel karakter heeft, maar zoals gezegd privé wordt samengesteld en bijgehouden. Ook acht de rechter de door SOS gestelde inbreuk op de AVG gegeven, nu er zonder grond persoonsgegevens op de website worden verwerkt. 

Kortom: naming & shaming zonder basis. Juist omdat die naming en shaming hier zo ingrijpend is, wijst de Voorzieningenrechter alles toe wat SOS gevorderd heeft. Óók de overdracht van de domeinnamen, de aanschrijving van Google en de lijfsdwang. Dit laatste is uniek in dit soort zaken, maar helemaal terecht. 

Zoals aangegeven: naming en shaming is aan de orde van de dag. Fake nieuws en desinformatie ook en fake recensies ook. Niet voor niets blijft de wetgeving zich ontwikkelen en de rechtspraak ook. En voor iedereen die van mening is dat je niets of onvoldoende tegen online naming & shaming kunt doen: daar ben ik het niet mee eens. Op de bank gaan zitten en achterover leunen kan altijd, maar als je wilt dat dit soort lasterlijke zaken stoppen is dat het minst slimme wat je kunt doen. Daar is deze zaak het ultieme bewijs van.

Voor vragen over vrije meningsuiting, privacy en onrechtmatige pers: Charissa Koster (koster@dayonelegal.nl)