Het zijn bijzondere tijden. De nieuwe 1,5 meter maatschappij brengt uitdagingen met zich mee en het is voor veel ondernemers en bedrijven schipperen om er het beste van te maken. Dat geldt ook voor de advertising markt en voor producenten in de film, televisie en reclamehoek. 

Waar briefings aan reclamebureaus en producenten de afgelopen weken on hold gingen en de reclamebranche, maar ook film- en televisieland, met lede ogen moest toezien hoe campagnes en draaidagen werden uitgesteld, lijken zaken nu weer meer en meer te gaan lopen. Ook de advertentiemarkt lijkt weer een kleine stijgende lijn te vertonen. Waar advertentie- en marketingbudgetten eerder werden bevroren, zie je nu langzaamaan weer wat meer advertenties verschijnen.  

Dat reclames en advertenties echter anders zijn dan voorheen, is ook een feit. Niet alleen is de dagelijkse werkelijkheid anders, maar ook de manier waarop mensen naar reclames en advertenties kijken is anders. Dit volgt alleen al uit het feit dat de Reclame Code Commissie steeds meer klachten ontvangt over reclames waarin opgeroepen wordt om bijvoorbeeld naar buiten te gaan. Ook zijn er de nodige klachten over reclames waarin mensen figureren die geen 1,5 meter afstand houden. En: de ene grap is de andere niet, doing good en vooral laten zien wat je maatschappelijk betekent is aan de orde van de dag, en partijen als RUMAG hebben al aan den lijve ondervonden hoe een campagne (en te snel reageren op social media) kan uitpakken. Het is duidelijk dat men anders naar audiovisuele beelden en reclames kijkt dan voorheen. Veel bedrijven hebben hun reclamestrategie dan ook bliksemsnel op de coronacrisis aangepast. En waar het aankomt op ‘print’ zie je verdacht vaak vermeld staan of de content vóór dan wel tijdens de corona crisis tot stand is gebracht. Laten we dit gemakshalve de ‘corona-disclaimer’ noemen.

Naast de nieuwe “maatschappelijke normen”, speelt vooral ook een heel nieuw juridisch normenkader. De landelijk opgelegde (nood)regels spelen hierbij een hoofdrol en deze zorgen ervoor dat veel niet meer kan en mag. Iedereen weet inmiddels wel dat vergunningsplichtige evenementen (vooralsnog) tot 1 juni niet mogen plaatsvinden. Dat is een hard feit en dat geldt uiteraard óók voor partijen die audiovisuele producties maken. Een popconcert mag niet, uiteraard óók niet gefingeerd, voor de camera. En dat geldt ook voor festivals, attractieparken en grote (zaken)beurzen en filmfestivals.

Verder is algemeen bekend dat bedrijven als cafés en restaurants, maar ook sportverenigingen gesloten zijn. Maar dat betekent niet dat er per definitie géén opnamen mogen worden gemaakt in of met zulke bedrijven. Er zijn wel degelijk mogelijkheden en kansen. Als we willen denken in kansen, is het belangrijk om precies te weten wat het grotere regelgevende kader is. 

In die context is belangrijk te weten dat het kabinet een tijd geleden regels bekend heeft gemaakt over samenkomsten, groepsvorming en het genoemde sluiten/open houden van bepaalde inrichtingen. De juridische verankering daarvan kun je op een lager niveau vinden in zogeheten “noodverordeningen”, die zijn opgesteld door de 25 veiligheidsregio’s van Nederland. Deze individuele noodverordeningen zijn allemaal gebaseerd op één modelnoodverordening, waardoor de tekst en inhoud van de regionale  verordeningen redelijk overeenstemt. Toch kunnen er per regio (en per stad) verschillen zijn, wat versterkt wordt door het feit dat gemeentes extra regels kunnen opleggen. Zo heeft bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam heel specifiek besloten om bepaalde sportparken en openbare fitness-toestellen te sluiten voor het publiek.

Uit de landelijke noodverordening volgen in ieder geval drie soorten maatregelen, namelijk:

1.  Het verbod op samenkomsten in zowel de openbare als niet-openbare ruimte 

2.  Het verbod op groepsvorming in de openbare ruimte waarbij meer dan 2 personen niet 1,5 meter afstand houden 

3.  Het verbod om bepaalde inrichtingen gedurende deze crisis open te stellen voor het publiek 

Let wel, op al deze verboden bestaan uitzonderingen. Van het verbod op samenkomsten zijn bijvoorbeeld uitgezonderd bijeenkomsten, die noodzakelijk zijn voor de continuering van de dagelijkse werkzaamheden van een bedrijf, mits er minder dan 100 mensen aanwezig zijn en men 1,5 meter afstand kan houden. Ook bruiloften, uitvaarten en religieuze bijeenkomsten zijn uitgezonderd, maar dan tot een maximum van 30 mensen die 1,5 meter afstand houden. En dan is er nog een kanttekening: het verbod op groepsvorming geldt weer niét voor gezinnen en kinderen onder de 12 jaar. Daar komt bij dat bijvoorbeeld inrichtingen die deel uitmaken van onze ‘voedselvoorziening’ wel open mogen zijn en blijven om af te halen/te bezorgen.

Maar wat betekent dit nu effectief voor het mogen filmen? Mag er met deze maatregelen überhaupt nog wel gefilmd worden? Vooropgesteld moet worden dat ook filmen met een crew in beginsel kan worden gezien als een samenkomst, in de zin van de noodverordening. Hiervoor geldt echter het positieve ‘startpunt’ zoals hiervoor genoemd, dat dit is toegestaan als het noodzakelijk is voor de dagelijkse werkzaamheden van een bedrijf. Met de kanttekening dat hierbij dan minder dan 100 mensen aanwezig mogen zijn en er 1,5 meter afstand wordt gehouden. Hiervoor maakt het niet uit (met inachtneming van lokale meldplichten etc.) of je op straat filmt of in je eigen studio. Juridisch gezien geldt in principe namelijk overal dezelfde regeling.

Draaien in een studio of in een kantoorpand blijft dus toegestaan, zolang mensen onderling maar 1,5 meter afstand houden. Dit kan echter uitdagingen opleveren als men bijvoorbeeld een groep mensen zou willen filmen. Juridisch gezien zouden deze alleen in gezinsverband met meer dan twee mensen minder dan 1,5 meter afstand mogen houden; voor de overige gevallen geldt steeds de minimum afstand. Hier zal dus creatief mee omgegaan moeten worden en de vraag is dan natuurlijk welke setting je wil belichten in een commercial. 

Ook op de openbare weg geldt dit, alhoewel daar ook het eventuele verbod op groepsvorming om de hoek komt kijken. Uit de letterlijke juridische tekst van de verordening zou je kunnen afleiden dat dit voor iedere denkbare situatie geldt, maar dit blijkt niet het geval te zijn. Hierbij moet gedacht worden aan groepen die niet als (vooraf bedachte) samenkomst gezien kunnen worden en die niet van de uitzondering op het verbod op samenkomsten gebruik kunnen maken. Oftewel: denk aan de “spontane groepsvorming”. Denk bijvoorbeeld aan parken, zoals het Vondelpark, waar te veel mensen te dicht bij elkaar staan, zitten of liggen. De burgemeester ter plaatse heeft met dit verbod een instrument in handen om tot sluiting van deze locaties (of delen daarvan) over te gaan en in te grijpen. Wie het nieuws volgt, heeft ook kunnen zien dat dit in verschillende gemeenten is gebeurd, al dan niet preventief. 

Ook bij het filmen op straat kan zich een situatie voordoen dat te veel mensen zich bij elkaar verzamelen. Denk aan nieuwsgierige omstanders bijvoorbeeld. Hiervoor zullen afdoende maatregelen moeten worden getroffen, als je op straat wilt filmen. Dus let niet alleen op omvang en samenstelling van crew, maar ook cast, en op het ‘ruim’ afzetten of afschermen van de shoot (of het treffen van extra maatregelen, al dan niet in overleg met de gemeente in combinatie met meldplicht etc.).

Creatief kan en moet ook worden omgegaan, binnen de kaders van wat wel en niet mag, met het filmen op locaties die verplicht zijn gesloten voor het publiek. Inmiddels is de lijst van inrichtingen die verplicht de deuren heeft moeten sluiten namelijk aanzienlijk gegroeid, dus wees daarop bedacht. Onder andere cafés, restaurants, evenementenlocaties, sportscholen, kappers, nagelsalons en (gedeeltelijk) scholen zijn immers verplicht gesloten. Voor de meesten geldt een absoluut openingsverbod, maar er zijn (inmiddels) bekende uitzonderingen. Klanten mogen een restaurant bijvoorbeeld nog wel binnenkomen als zij eten komen afhalen, maar ze mogen niet plaatsnemen aan een tafel binnen om daar hun maaltijd te nuttigen. Een sportschool mag niet open zijn voor publiek, maar een personal trainer mag wel in de sportschool zijn online les voorbereiden of ‘live’ geven. En docenten mogen een school ook nog betreden, niet alleen om thuisonderwijs voor te bereiden en online te geven, maar ook om de kinderen die wel naar school gaan op te vangen en begeleiden. Al die ‘tenzij-situaties’ geven ruimte om op creatieve wijze om te gaan met het maken van audiovisuele opnamen. 

De hiervoor genoemde ‘uitzonderingen’ werken ook door in commercial-land. Want een docent filmen die (al dan niet fictief) bezig is met onderwijstaken, zou naar onze mening ook met de huidige maatregelen mogen, mits er 1,5 meter afstand wordt bewaard (tussen crew en docent, en tussen docent en kinderen). Dat geldt ook voor het filmen van een kok in de keuken van een restaurant. Anders wordt het als je shoots wil draaien van een (druk) bezette bar of van een restaurant vol  dinerende mensen. Dit zou naar onze mening dan weer onder het verbod (publieksverbod in genoemde inrichtingen) vallen en - voorlopig - op risico’s stuiten. 

Met de uitzonderingen en mogelijkheden moet naar ons idee heel veel wél kunnen, binnen de regelgevende marges. Zo kan een verzekeraar naar ons idee prima verschillende settings tussen en met mensen in kaart brengen, op verschillende locaties. Ook de vroegere ‘even Apeldoorn bellen’- commercials zouden naar ons idee voor het overgrote deel prima in deze tijd kunnen worden gedraaid. Mét of zonder ‘corona-disclaimer’, zoals we dat noemen. En ook voor de meeste reclames in de food- en lifestylesector voorzien wij geen enkel probleem (anders dan wellicht een maatschappelijk issue, maar dat staat los van wat mág en is nogal casuïstisch).  

Natuurlijk, wensen van opdrachtgevers kunnen verschillen en zo is ook de beoordeling heel casuïstisch maar kijk vooral naar de mogelijkheden, is ons standpunt, en draai door! 

Wees creatief, gebruik je verstand en kijk verder dan alleen de bekende hoofdregels. Want niet alleen de lokale regels verschillen als gezegd per regio, maar ook de handhaving. De noodverordening schept bijvoorbeeld ook bevoegdheden voor de handhavers om direct (mondelinge) instructies uit te brengen waar mensen zich aan dienen te houden. Dus ook als iets juridisch gezien wel lijkt te mogen, bestaat het risico dat een handhaver de activiteit niet wil hebben. Credo daarbij is: houd je filmcrew klein als dat kan, of tenminste overzichtelijk, en neem die 1,5 meter regel in acht. En vergeet de cast ook niet een goede online ‘hair do’- en visagiecursus te geven, want het oog wil ook wat. Zou jammer zijn als het daarop stuk loopt…..

NB: mediabedrijven die het nieuws en verslaggeving van de actualiteit verzorgen laten we hierbij buiten beschouwing, omdat die, anders dan we hiervoor schetsen, uiteraard wél verslag mogen doen van niet-toegestane situaties (zoals overvolle parken, markten die gesloten worden en de drukke Paasdagen).

Charissa Koster en Sebastiaan van Wijk zijn media-advocaat bij DayOne (www.dayonelegal.nl) en werken voor verschillende reclamebureaus en film- en televisieproducenten 

Voor vragen, opmerkingen of content/commercial-screenings: koster@dayonelegal.nl of vanwijk@dayonelegal.nl